Alfonso de Cartagena, eximio jurista. Sobre un opúsculo compuesto en el concilio de Basilea (ca. 1436)

Autores/as

  • Luis Fernández Gallardo

DOI:

https://doi.org/10.64567/glossae.v1i22.742

Palabras clave:

Alfonso de Cartagena, Ludovico Pontano, Derecho Canónico medieval, Concilio de Basilea, Escolástica, Beneficios eclesiásticos

Resumen

El propósito de este trabajo es estudiar un texto jurídico de Alfonso de Cartagena (1385-1456), el célebre obispo de Burgos converso, que desarrolló una intensa actividad en el concilio de Basilea como embajador de Castilla y en la burocracia conciliar (1434-1439). Allí, debido a su fama, fue requerido por el eminente canonista Ludovico Pontano, protonotario apostólico, para rebatir una repetitio que pronunció sobre un pasaje del Liber sextus (ca.1436-1438). Accedió y compuso un tratado en que rebate todas las tesis del italiano exhibiendo una vasta erudición jurídica: testimonio de sumo interés de la ciencia jurídica hispana de la época, que matiza además su rica personalidad intelectual. Se analiza la metodología, atenida a la propia de la ciencia jurídica escolástica y las fuentes, que revelan un dominio soberano del Derecho Civil, siendo mayor el número de citas de esta rama del Derecho Común que la de la canonística. No se citan glosadores excepto Accursio y Azzo. En cambio, son aducidos Aristóteles y Santo Tomás de Aquino. El sólido aristotelismo de Cartagena le permite rebatir una tesis fundamental de Ludovico Pontano: la naturaleza virtuosa de la concesión motu proprio. Su obra contiene planteamientos
limitadores de la potestas papal junto con otros netamente valedores de la misma.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Aristóteles,

- Metafísica, trad. T. Calvo Martínez, Madrid, Gredos, 1994. -

- Etica Nicomáquea, trad. J. Pallí Bonet, Madrid, Gredos, 1988.

Bellomo, M., -

- Saggio dull´Università nell´età del diritto commune, Catania, Gianoetta, 1979.

- Medioevo edito e inédito. I. Scholae, Universitates, Studia, Roma, Il Cigno Galileo Galilei, 1988.

Benavente, J. A. de, Ars et doctrina docendi et studendi (B. Alonso Rodríguez, ed.), Salmanticensis 19 (1972), pp. 45-105.

Boehm, L., Libertas scholastica und Negotium scholare. Entstehung und Sozialprestige des akademischen Standes im Mittelalter, Limburgo del Lahn, C.A. Starke Verlag, 1970.

Black, A., “The Universities and the Council of Basle”, en The Universities in the Late Middle Ages (J. Ijsewijn, J. Paquet, eds.), Lovaina, Leuven University Press, 1978, pp. 511-523.

Brundage, J.A., Medieval Canon Law, Londres-Nueva York, Routledge Taylor and Francis Group, 2013.

Bukowska-Gorgoni, K., “Eine Studie zur Arbeitsmethode der italienischen Juristen des XV. Jahrhunderts: Die Traktate von Martinus Laudensis De dignitate und Bartolomaeus Caepolla De imperatore militum deligendo”, Ius Commune VII (1978), pp. 50-80.

Calasso, F., Medio Evo del diritto. I. Le fonti, Milán, Giuffré, 1954.

Cartagena, A. de, -

- Anacephaleosis (R Belus, ed.), Rerum Hispanicarum Scriptores aliquot... éx Bibliotheca Roberti Beli, Frankfurt, Officina typographica Andreae Wecheli, 1579, pp. 611-664. -

- Tractatus super repetitione Ludovici de Roma (L. Fernández Gallardo, T. Jiménez Calvente, eds.), Salamanca, SEHL & SEMYR, 2020.

Curtius, E. R., Literatura europea y Edad Media Latina, Madrid, FCE, 1981, 2 vols.

Denifle, H., Die Entstehung der Universitäten des Mittelalter bis 1400, Berlín, Weidmannsche Buchhandlung, 1885.

Dios, S. de, “Los juristas de Salamanca en el siglo XV”, en Cultura, política y práctica del derecho: juristas de Salamanca, siglos XV-XX (S. de Dios, E. Torijano Pérez, coords.), Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca, 2012, pp. 13-70.

Escobar, A., “El Aristóteles de Alfonso de Cartagena: hacia una valoración de conjunto”, Atalaya 16 (2016) [En línea: < http://atalaya.revues.org/1903 >].

Fernández Gallardo, L.,

- “Alonso de Cartagena en Basilea. Nuevas observaciones sobre el conflicto anglocastellano”, Archivos Leoneses 95-96 (1994), pp. 9-91.

- “En torno a los «studia humanitatis» en la Castilla del Cuatrocientos. Alonso de Cartagena y los autores antiguos”, En la España Medieval 22 (1999), pp. 213-246.

- Alonso de Cartagena (1385-1456). Una biografía política en la Castilla del siglo XV, Valladolid, Junta de Castilla y León, 2002.

- “Alonso de Cartagena y la escritura humanística: epístola y diálogo” Revista de poética medieval 19 (2007), pp. 49-92.

- “Alonso de Cartagena y el humanismo”, La corónica 37 (2008), pp. 175-215.

-La obra literaria de Alonso de Cartagena (1385-1456). Ensayo de historia cultural, Saarbrücken, EAE, 2012.

Fernández Gallardo, L., y Jiménez Calvente, T., Cultura castellana y letras latinas en un proyecto inconcluso: El Duodenarium (ca. 1442) de Alfonso de Cartagena, Córdoba, Almuzara, 2015.

González Rolán, T., “Alfonso de Cartagena, Poggio Bracciolini y los universitarios portugueses graduados en Bolonia”, en SODALIVM MVNERA. Homenaje a Francisco González Luis (F. Hernández González et alii, eds.), Madrid, Ediciones Clásicas, 2011, pp. 213-224.

González Rolán, T., y López Fonseca, A.,

- Traducción y elementos paratextuales: los prólogos a las versiones castellanas de textos latinos en el siglo XV, Madrid, Escolar y Mayo editores, 2014.

- Sobre la igualdad de los judeoconversos. Estudio, edición crítica y traducción del Defensorium unitatis christianae de Alfonso de Cartagena, Madrid, Guillermo Escolar editor, 2023.

González Rolán, T., Moreno Hernández, A., y Saquero Suárez-Somonte, P., Humanismo y teoría de la traducción en España e Italia en la primera mitad del siglo XV. Estudio y edición de la Controversia Alphonsiana (Alfonso de Cartagena vs. L. Bruni y P. Candido Decembrio), Madrid, Ediciones Clásicas, 2000.

Grabmann, M., Die Geschichte der scholastichen Methode, Friburgo de Brisgovia, Herdersche Verlagshandlung, 1909, 2 vols.

Grabmann, M., Einführung in die Summa Theologiae des hl. Thomas von Aquin, Friburgo de Brisgovia, Herdersche Verlagshandlung, 1919.

Grossi, P., El orden jurídico medieval, Madrid, Marcial Pons, 1996.

Haller, J., Concilium Basiliense. Studien und Quellen zur Geschichte des Concils von Basel, t. V, Basilea, Nendeln Liechstenstein, 1914.

Hamesse, J., Les Auctoritates Aristotelis. Un Florilège médiéval. Étude historique et édition critique, Lovaina-París, Publications Universitaires, 1974.

Horn, N., “Die legistische Literatur der Kommentatorenzeit und die Ausbreitung des gelehrten Rechts”, en Handbuch der Quellen und Literatur der neureren europaischen Privätrechtsgeschichte, t. I (Mittelalter (1100-1500). Die Gelehrten und die Gesetzgebung) (H. Coing, ed.), Múnich, C.H. Beck'sche Verlag, 1973, pp. 261-364.

Lawrance, J. N. H., “Humanism in the Iberian Peninsula”, The Impact of Humanism on Western Europe (A. Goodman, A. Mackay, eds.), Londres, Longman, 1989, pp. 220-258.

Lawrance, J., “De actibus Alfonsi de Cartagena: Biography and the Craft of Dying in Fifteenth Century Castile”, Text & Manuscript in Medieval Spain. Papers from the King’s College Colloquium (D. Hook, ed.), Exeter-Londres, King’s College, 2000, pp.

Lawrence, J. H. N. & Morrás, M., Epistola ad comitem de Haro de Alfonso de Cartagena, Salamanca, SEHL & SEMYR & IEMYRhd, 2020.

Lehmann, P., “Mittelalterliche Büchertitel»”, Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften (Zweites Heft), Múnich, 1949.

Makdisi, G., “The Scholastic Method in Medieval Education: An Inquiry into its Origins in Law and Theology”, Speculum 49.4 (1974), pp. 640-661.

Mansi, D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, t. XXIX, Venecia, Apud Antonium Zatta, 1788.

Morrás, M. (ed.), Alonso de Cartagena, Libros de Tulio: De senetute, De los ofiçios, Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá de Henares, 1996.

Novikoff, A. J., “Toward a Cultural History of Scholastic Disputation”, American Historical Review 117.2 (2012), pp. 331-364.

Piccolomini, E. S., Commentariorum historicorum libri III de Concilio Basileensi, Helmstadt, Impensis Joh. Melchioris Sustermanni, 1700.

Reina, V., El sistema beneficial, Pamplona, Universidad de Navarra, 1965.

Rojas Donat, L., “Alonso de Cartagena, jurista y diplomático del humanismo español”, Revista de Estudios Histórico-Jurídicos XXII (2000), pp. 77-85.

Sánchez Domingo, R., El Derecho Común en Castilla. Comentario a la Lex Gallus de Alonso de Cartagena, Burgos, Santos, S.L., 2002.

Savigny, F. K., Geschichte des römischen Rechts im Mittelalter, t. V, Heildelberg, J. C. B. Mohr, 1850.

Segovia, J. de, Historia Gestorum Generalis Synodi Basiliensis, Monumenta Conciliorum Generalium seculi decimi quinti. Concilium Basiliense, vol. II, Viena, Typis Adolphi Holzhausen, 1886.

Sieben, H. J., “Aristoteles bei Konstanzer und Basler Konziliaristen”, en Aristotelica et Lulliana: magistro doctissimo Charles H. Lohr septuagesimum annum feliciter agenti dedicata (F. Domínguez, ed.), Steenbrugge, In Abbatia S. Petri, 1995, pp. 196-222.

Spitz, L W., “The Course of German Humanism”, en Itinerarium Italicum. The Profile of the Italian Renaissance in the Mirror of its European Transformations (H. A. Oberman, Th. A. Brady, Jr. eds.), Leiden, Brill, 1975, pp. 371-436.

Stein, P. G., El Derecho romano en la historia de Europa. Historia de una cultura jurídica, Madrid, Siglo XXI, 2001.

Sudmann, S., Das Basler Konzil. Synodale Praxis zwischen Routine und Revolution, Frankfurt am Main, Peter Lang Verlag, 2005.

Woelki, T., Lodovico Pontano (1409-1439). Eine Juristenkarriere an Universität, Fürstenhof, Kurie und Konzil, Leiden, Brill, 2011.

Descargas

Publicado

2025-11-24

Cómo citar

Fernández Gallardo, L. (2025). Alfonso de Cartagena, eximio jurista. Sobre un opúsculo compuesto en el concilio de Basilea (ca. 1436). GLOSSAE. European Journal of Legal History, 1(22), pp. 76–99. https://doi.org/10.64567/glossae.v1i22.742

Número

Sección

Estudios